Ελευθερίας Δύση

...Oι πιο ευγενικές αλλά και οι πιο ταπεινές κλίσεις του ανθρώπου δεν αποτελούν μέρος μιας αμετάβλητης και βιολογικά διαμορφωμένης ανθρώπινης φύσης, αλλά είναι διαπλάσεις του κοινωνικού προτσές που δημιουργεί τον άνθρωπο. Με άλλα λόγια, η κοινωνία δεν ασκεί μόνο κατασταλτική λειτουργία - μολονότι δεν μπορούμε να το αγνοήσουμε αυτό - αλλά έχει και δημιουργικό λειτούργημα...

...Αλλά ο άνθρωπος δεν είναι μόνο δημιούργημα της ιστορίας - είναι ο ίδιος που δημιουργεί την ιστορία. Η λύση αυτής της φαινομενικής αντίδρασης αποτελεί το πεδίο της κοινωνικής ψυχολογίας. Έργο της είναι να δείξει όχι μόνο κατά ποιό τρόπο αλλάζουν και αναπτύσσονται τα πάθη, οι επιθυμίες και τα άγχη σαν αποτέλεσμα της κοινωνικής προόδου, αλλά επίσης και πως οι ενέργειες του ανθρώπου, διαμορφωνόμενες κατά τον τρόπο αυτό σε ειδικές μορφές, μετατρέπονται με τη σειρά τους σε παραγωγικές δυνάμεις που διαμορφώνουν το κοινωνικό προτσές.

Έτσι π.χ η επιθυμία για την απόκτηση φήμης και επιτυχίας, η παρόρμηση προς την εργασιακή δραστηριότητα είναι δυνάμεις χωρίς τις οποίες δεν θα ήταν δυνατή η ανάπτυξη του σύγχρονου καπιταλισμού. Χωρίς αυτές και μερικές άλλες ανθρώπινες δυνάμεις, θα έλειπε από τον άνθρωπο το κίνητρο που τον ωθεί να ενεργεί σύμφωνα με τις κοινωνικές και οικονομικές επιταγές του σύγχρονου εμπορικού και βιομηχανικού συστήματος...

...Προσπαθήσαμε να αποδείξουμε ότι η νέα ελευθερία που πρόσφερε ο καπιταλισμός στο άτομο δυνάμωσε την επίδραση που είχε κιόλας ασκήσει πάνω του η θρησκευτική ελευθερία του Προτεσταντισμού. Το άτομο έγινε πιο μοναχικό, έγινε όργανο στα χέρια συντριπτικά ισχυρών εξωγενών δυνάμεων. Έγινε "άτομο", αλλά ένα άτομο που τα είχε χαμένα, χωρίς ασφάλεια. Υπήρχαν παράγοντες ικανοί να το βοηθήσουν να υπερνικήσει τις φανερές εκδηλώσεις αυτής της βαθύτερης ανασφάλειας. Κατά πρώτο λόγο είχε την υποστήριξη της ιδιοκτησίας. "Αυτός" σαν άτομο και η ιδιοκτησία που κατείχε δεν μπορούσαν να διαχωριστούν. Τα ρούχα του ανθρώπου ή το σπίτι του αποτελούσαν μέρη του εαυτού του, όπως και το σώμα του. Όσο περισσότερο αισθανόταν πως ήταν κάτι, τόσα περισσότερα χρειαζόταν να έχει στην κατοχή του. Εάν το άτομο δεν είχε ιδιοκτησία ή την έχανε, έχανε και ένα κομμάτι από το "εγώ" του και ως ένα βαθμό δεν μπορούσε να θεωρηθεί σαν πλήρως εφοδιασμένο άτομο, ούτε από τους άλλους ούτε από τον εαυτό του...

Το εθνικό γόητρο του έδινε επίσης την αίσθηση κάποιας σπουδαιότητας. Ακόμη και αν ήταν ένα τίποτα προσωπικά, ήταν υπερήφανος που ανήκε σε μια ομάδα, η οποία μπορούσε να αισθάνεται πως ήταν ανώτερη από άλλες παρόμοιες ομάδες...

Αποσπάσματα από το βιβλίο του Έριχ Φρομ "Ο φόβος μπροστά στην ελευθερία"

εκδ: Μπουκουμάνη

*Ο τίτλος αποτελεί παράφραση της ποιητικής συλλογής του Κωνσταντίνου Μπούρα "Ελευθερίας Ανατολή" εκδ: Μεταίχμιο

Φωτογραφίες: Γιάννης Ζινδριλής